W ostatnich latach organizacje zbiorowego zarządzania (OZZ) w Polsce odnotowały dynamiczny wzrost przychodów. Między 2019 a 2023 rokiem ich łączne wpływy zwiększyły się o około 35 proc., sięgając imponującej kwoty ponad 4 miliardów złotych. Tymczasem sektor mediów i rozrywki, który jest głównym źródłem tych wpływów, zanotował w tym samym czasie spadek przychodów o około 4 proc. Ta rozbieżność to czerwony alert, że system OZZ w Polsce rozwija się w oderwaniu od rzeczywistości rynkowej, budząc pytania o jego efektywność i sprawiedliwość dla uprawnionych twórców – wskazują autorzy raportu przygotowanego na zlecenie polskiej branży cyfrowej i telekomunikacyjnej.
Co roku do OZZ-ów trafia ćwierć miliarda złotych więcej niż są one w stanie skutecznie rozdysponować do twórców i wykonawców – wynika z analiz reportów finansowych OZZ-ów. Sposób zarządzania powierzonymi środkami budzi coraz większe wątpliwości ekspertów. Przedsiębiorcy z kolei podnoszą, że oczekiwania OZZ stale rosną – domagają się wielokrotnie opłat za te same usługi oraz naliczania opłat od przychodów niezwiązanych z eksploatacją określonych treści.
Cały obraz tej sytuacji przedstawia najnowszy raport z analizy sprawozdań finansowych czołowych organizacji zbiorowego zarządzania, który został przygotowany przez ekspertów kancelarii BLSK Kozłowski i Wspólnicy na zlecenie polskiej branży cyfrowej, elektronicznej i telekomunikacyjnej, w tym Związku Cyfrowa Polska, a także Krajowej Izby Gospodarki Elektroniki i Telekomunikacji, Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji, Związku Pracodawców Mediów Elektronicznych i Telekomunikacji Mediakom, Polskiej Izby Komunikacji Elektronicznej, Krajowej Izby Komunikacji Ethernetowej oraz Związku Pracodawców Prywatnych Mediów. Dokument, który dostępny jest pod adresem www.czarnadziuraozz.pl, stanowi punkt wyjścia do szerokiej debaty publicznej o reformie systemu zarządzania opłatami prawno-autorskimi.
Problemy, które wylicza raport
W ramach opracowania eksperci kancelarii przeanalizowali coroczne sprawozdania finansowe OZZ-ów działających w Polsce za lata 2019-2023 i na tej podstawie wskazali kluczowe problemy. Wśród nich wskazano między innymi na nieefektywne i nieskuteczne wypłacanie należnym twórcom wynagrodzeń. Jak podano w analizie, średnio 31 proc. środków pozyskanych przez OZZ-y i dostępnych do wypłat nie trafia rokrocznie do uprawnionych. Co więcej, choć prawo przewiduje również 9-miesięczny termin rozliczeń, każdego roku około 250 mln zł nie jest przesyłanych do twórców i wykonawców w ustawowym czasie.
Eksperci wskazują również na brak ścisłej współpracy pomiędzy OZZ-ami. W Polsce funkcjonuje kilkanaście organizacji zajmujących się zarządzaniem prawami autorskimi i pokrewnymi, jednak nie dochodzi do wymiany informacji pomiędzy nimi i rozliczeń. Autorzy raportu zauważają, że fakt ten powoduje pewnego rodzaju chaos: użytkownicy praw muszą samodzielnie określać, która organizacja jest właściwa do rozliczenia danego repertuaru. Skutkuje to często niepotrzebnym powielaniem procesów, generowaniem zbędnych kosztów, a nawet roszczeń kilku OZZ-ów względem tego samego pola eksploatacji. W ocenie ekspertów rozwiązaniem tego problemu mogłoby być stworzenie systemu typu one-stop-shop, w ramach którego jedna organizacja zawierałaby umowy i przekazywała środki do innych.
Autorzy raportu zauważają również, że pomimo znaczącego wzrostu wpływów, organizacje zbiorowego zarządzania nie wykazują poprawy w działalności operacyjnej. Koszty ich funkcjonowania w omawianym okresie wyniosły łącznie 948 mln zł, co wskazuje na brak efektu skali czy skutecznej cyfryzacji procesów. Taki stan rzeczy sugeruje, że do OZZ trafia znacząco więcej środków niż są w stanie efektywnie zagospodarować. Istnieją poważne problemy z identyfikacją podmiotów uprawnionych do wypłaty środków oraz ze skutecznością mechanizmów redystrybucji – zauważają autorzy raportu.
Jak naprawić system oparty na OZZ-ach?
Jak czytamy w raporcie, kluczowe jest jak najszybsze przekazywanie twórcom należnych im wynagrodzeń za korzystanie z ich utworów. Pomóc mogą w tym obowiązkowe tabele wynagrodzeń, które powinny stanowić kluczowe narzędzie w systemie zarządzania prawami autorskimi, określając wysokość należnych opłat dla twórców oraz właścicieli praw. Wprowadzenie obowiązku stosowania tabel w odniesieniu do masowych pól eksploatacji ma zapewnić większą przewidywalność i stabilność zarówno dla twórców, jak i płatników.
W dobie dynamicznego rozwoju technologii cyfrowych koniecznością staje się również stworzenie jednolitego, zintegrowanego systemu raportowania dla wszystkich OZZ oraz ich użytkowników – twierdzą eksperci. Dotyczy to w szczególności masowych pól eksploatacji utworów muzycznych, słowno-muzycznych i audiowizualnych. Obecnie każda OZZ posiada co do zasady odrębny system, co utrudnia sprawną wymianę informacji oraz rozliczenia, jednocześnie zwiększając koszty funkcjonowania systemu. Autorzy raportu oceniają, że centralizacja raportowania pozwoliłaby na efektywniejsze monitorowanie wykorzystania utworów, precyzyjniejsze naliczanie opłat oraz zapewnienie większej przejrzystości w pobieraniu i dystrybucji wynagrodzeń do uprawnionych.
Zdaniem autorów raportu kluczowy dla zapewnienia transparentności i zgodności z przepisami prawa jest również efektywny nadzór nad działalnością OZZ. Obecnie brakuje systematycznych kontroli, które w sposób przekrojowy analizowałyby sytuację finansową OZZ oraz zasadność ich działalności na poszczególnych polach eksploatacji. Eksperci jako wzór stawiają kraje takie jak Niemcy, Francja, Wielka Brytania czy Szwecja, gdzie powołano bardziej wyspecjalizowane organa kontrolujące. Prawnicy kancelarii oceniają, że specjalistyczny regulator mógłby skuteczniej nadzorować funkcjonowanie OZZ, zapewniając większą przejrzystość i efektywność zarządzania prawami autorskimi w Polsce.
Branża przedstawi swoje konkretne postulaty w kwietniu
Raport i wnioski z niego zostały dostarczone już przez organizacje branży cyfrowej, elektronicznej i telekomunikacyjnej do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Organizacje sektora cyfrowego zapowiadają przedstawienie własnych rekomendacji i konkretnych pomysłów na uzdrowienie sytuacji w OZZ-ach. Pełna lisa postulatów ma być opublikowana jeszcze w kwietniu.
Z pełnym raportem można zapoznać się na stronie: https://www.czarnadziuraozz.pl